El yazma fonu
Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’ nin el yazma fonu içerisinde toplam 10.585 adet el yazma kodlari bulunmaktadır, yani Arapça, Türkçe, Farsça ve Boşnakça dillerinde 16.907 farklı eser bulunmaktadır. El yazmaları İslam dünyasının çeşitli yerlerinden gelmiş ve 12. ve 20. yüzyıllar arasında oluşturulmuştur.
Bunlardan yüzde 60’ı Arapça, yüzde 30’u Türkçe, diğerleri ise Farsça ve Bosnakça ( Bosna Arap alfabesi veya Bosna Osmanlı alfabesiyle yazılmış). Her ne kadar bu yazıların çoğu Mekke, Medine, Kahire, Bağdat, Şam, İstanbul ve diğer yerler gibi önemli İslami merkezlerden gelse de Bosna Hersek’ten gelen çok sayıda el yazması (yazılı veya kopyalanmış) bulunmaktadır; sadece büyük şehirler değil küçük şehirlerden de.
El yazmalarının tematik yapısı çeşitlidir. Bunlar arasında genel ve ansiklopedik karakterli eserler, Kur’an ve Kur’an bilimleri, hadis (gelenek), akabe (İslami dogmatik ve apolojetik), tüm dalları ile fıkıh (İslam hukuku), dualar, ahlak, vaaz, mistisizm, felsefe, mantık, dilbilim, edebiyat, tarih, coğrafya, tıp, veteriner hekimliği, matematik, astronomi, astroloji, doğa bilimleri ve gizli bilimlerinin el yazmaları bulunmaktadır. Bu elyazmalarının önemli bir kısmı imzalar, imza ile harmanlanmış transkriptler, 12., 13. veya 14. yüzyılda yapılan transkriptler, yazarın yaşamı boyunca ya da ölümünden hemen sonra kopyalanan el yazıları gibi benzersiz veya nadir kopyaları temsil eder. Ayrica eserin kaligrafik olarak yazılmış metni, çeşitli aydınlatma türleri, unvan, çoğunlukla geometrik motiflerin çeşitli süsleri ile süslenmiş ve yapılmış deri bağlama ve diğer bazı özelliklerle öne çıkan el yazmaları da vardır.
Gazi Hüsrev bey kütüphanesindeki en eski el yazması, 1 Cemaziyelevvel 500’de/1106’da yani yazarın hayatı boyunca bile kopyalanan tanınmış teolojik-mistik Ebu Hamid Muhammed el-Gazali’nin (1111 öldü) Ihya ulum ad-din adlı eserinin dördüncü cildi. Oluşturma yılına göre ardından aynı eserin 1131’den bir el yazması, 1151’den Firdevs al-ahbar bir hadis koleksiyonu ve 1176’dan Ebu Ishak en-Nisaburi’nin Kitab al-kaşf wa al-bayan adlı Kur’an yorumu gelmektedir. Bu koleksiyonun yaklaşık 300 el yazması 1500’den önce kopyalanmıştır. Mehmed-paşa Sokolović’in cüzleri, Fadil-paşa Šerifović’in mushafı, Hafız’ın minyatürlü şiir divanı, Caminin Tuhfa al-ahrar adlı şiir mecmuası ve onlarca lüks ve dekore edilmiş mushaf kopyası, dua mecmuaları ve Türkçe ve Farsça şiir divanlar gibi el yazmaları, süsleme ve sanatsal izlenim açısından oryantal hat sanatının şaheserleri ve incileri olarak kabul edilebilir.
1537 yılında kuruluşundan bu yana, Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi, birçok felaketten (sel, yangın ve savaş) etkilenen Saraybosna’nın kaderini kendisiyle paylaşmasından dolayı, orijinal koleksiyonundan Gazi Hüsrev Bey’in kendisi bağışladığı ve üzerinde mührünün bulunduğu sadece bir kaç el yazması korunmuştur. Bununla birlikte, son 150 yıl içindeki el yazması koleksiyonu sürekli genişlemekte ve bugünkü Kütüphane koleksiyonu, Bosna Hersek’te ve ötesinde bu türden en zengin hazineyi temsil etmektedir. Bu, esas olarak, Osman Šehdija ve Saraybosna’dan Abdulah Kantamirija, Mostar’dan Hacı Mehmed Karađoz-bey, Travnik’ten Elçi İbrahim Paşa, Gračanica’dan Hacı Halil-efendi, Foça’dan Hasan Nazir gibi diğer kütüphanelerden gelen el yazmalarını da içermektedir. Saraybosna’dan Ðumišić Medresesi ve Počitelj’den Ibrahim-paşa Medresesi’ne ait el yazmaları; Hasan Bojić, Ahmed Mutevelić, Mustaj-bey Dženetić, Džinić, Muzaferija, Hromić, Saračević ve Kasumagić ailelerinin özel kütüphanelerinin yanı sıra Muhamed Enveri Kadić, Mehmed Handžić, Hilmija Hatibović, Osman Asaf Sokolović, Muhamed Hadžijahić ve diğer birçok kütüphane sayesinde de el yazması koleksiyonu sürekli genişlemekteydi. En son katkılar Čaršimamović ve Ðumišić aileleri tarafından yapılır. Tüm bu el yazmaları ve bu koleksiyona satın alma veya hediye olarak gelen birçok el yazmaları gibi, Gazi Hüsrev bey Kütüphanesi’nin el yazması koleksiyonunu bugün sayı, içerik ve çeşitlilik açısından Balkanlar’daki en zengin el yazması koleksiyonu haline getirdiler.
Bu kütüphanenin el yazması koleksiyonunda Boşnak yazarların yaptığı çok sayıda eser bulunmaktadır: Alaudin Ali Dede Mostari (1598’de öldü), Ahmed Sudi (1598’den sonra öldü), Derviš-paša Bajezidagić (1603’te öldü), Hasan Kafi Akhisari (1616’da öldü), Muhamed Nerkesi (yaklaşık 1635’te öldü), Muhamed Musić Allamek (1636’da öldü), Şeyhül-İslam Mustafa Bali-zade (1663’te öldü), Ahmed Bejazić (1686’da öldü), Şeyh Jujo denilen Mustafa Ejubović (1707’de öldü), İbrahim Opijač (yaklaşık 1725’te öldü), Ahmed ibn Mustafa Mostari (1776’da öldü) ve diğerleri.
Şimdiye kadar, 10.190 el yazması on sekiz ciltlik katalog halinde taranmıştır. Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’ndeki el yazma fonu mikro filmler üzerine kopyalanmış ve dijitalleştirilmiştir ve meta veriler Kütüphane’nin veri tabanından elde edilebilmektedir.
